Enflasyon düşerken, fiyatlar nasıl çıkar? Bir zamanlar 3 haneli enflasyon varken, şimdi %12 enflasyonun lafı olur mu?
Tüm bunları ve hatta temele inip enflasyon nedir, nasıl hesaplanır, bir hilesi var mıdır ve nasıl çözülür sorularını cevaplayalım.
2.Bol görsel eşliğinde ve resmi verileri kullanarak anlatacağız.
“Eski günler geride kaldı, bir daha dönmeyecekler” söylemiyle liradan 6 adet 0’ın törenle atıldığı 2005’ten beri bir şeyler hakikaten değişti ancak başka birtakım şeylerse kemikleşerek kalıplaştı.
“Eski günler geride kaldı, bir daha dönmeyecekler” söylemiyle liradan 6 adet 0’ın törenle atıldığı 2005’ten beri bir şeyler hakikaten değişti ancak başka birtakım şeylerse kemikleşerek kalıplaştı.
3.Cevaplayacağımız sorular; fiyatlar hangi grupta, hangi bölgede, hangi ürünlerde artmış; enflasyon neden kötü, en çok kime zarar vermiş; Türkiye’de enflasyondan sorumlu kim, enflasyon hedefi kaç, dünyada enflasyon nasıl, enflasyon canavarı neden ölmüyor ve nasıl yok edilir?
4.Enflasyon, belki bir dolar kuru kadar bizlerde travmatik etkiye sahip değil; ne de olsa Almanlar gibi 1920’de sobada ısınmak amacıyla değerini yitirmiş Alman markı destelerini yakmak durumunda kalmadık hiç.
Yine de enflasyon bu memleketin ateşle imtihanıdır.
Yine de enflasyon bu memleketin ateşle imtihanıdır.
5.Çünkü düşer derler; ama o fiyatların değil, fiyatların yalnızca artış hızının düşmesidir.
“3 haneli enflasyondan buralara indirdik yetmez mi” derler; dünyada birçok ülkede enflasyonun 0 olduğunu söylemezler.
Hepsini açıklayacağız! Başlayalım.
“3 haneli enflasyondan buralara indirdik yetmez mi” derler; dünyada birçok ülkede enflasyonun 0 olduğunu söylemezler.
Hepsini açıklayacağız! Başlayalım.
6.Enflasyon nedir? İlk başta kitap tanımıyla ifade edelim: “Genel fiyat düzeyinde meydana gelen sürekli artışa enflasyon denir”. Yani tek bir üründe kalıcı veya çok sayıda üründeki geçici fiyat artışı değil; genel düzeyde istikrarlı artışa enflasyon denir.
7.Peki genel fiyat düzeyi nedir? Örneğin konumuz tüketiciler ise (%90 ihtimalle konu hep budur); onların kullandığı ortalama bir alışveriş sepetindeki (yalnızca mal değil, hizmetler de dahil) fiyat endeksidir. Kısaca TÜFE ve ÜFE arasındaki farka da değinelim.
8.İlki günlük hayatta kullandığımız ve bu yazıda konu ettiğimiz tüketicilerin enflasyonu iken; ikincisi üretim maliyetlerindeki değişimi sektörel (madencilik, imalat vb.) ve ürün cinsini (hammadde, ara mal, enerji vb.) temel alarak tespit eden enflasyondur.
9.Her iki enflasyon üreticilerin pazar kapma yarışı ve fiyatların esnekliği gibi çeşitli nedenlerle birbirlerinden zaman zaman ayrışabilir; fakat maliyet artışları tüketicilere genel olarak yansıtıldığı için birbirinden sürekli bağımsız kalamazlar.
10.ENFLASYON 0’dan büyükse fiyatlar artmış demektir; aksi DEFLASYON yani genel fiyatlar düzeyinde düşüş demektir. Bu durum aylık bazda ara sıra ülkemizde yaşanmakla birlikte yıllık bazda ülkemizde hiç yaşanmamıştır. DEZENFLASYON ise fiyatların artış hızının azalmasıdır.
11.Yani Türkiye’de az veya çok enflasyon her zaman vardır ve son dönem hariç dünyanın birçok ülkesinde de benzer bir durum geçerlidir. Önemli olan enflasyonun varlığı değil; düzeyi ve öngörülebilir olmasıdır.
12.Bazen haberlerde enflasyonun düştüğünü duyarsınız. İşte o yıllık ölçülen enflasyonun düşüşüdür; fiyatlar yine artmıştır fakat daha az artmıştır.
Bir futbol karşılaşmasının ilk ayağında 5 gol yiyip ikincisinde yalnızca 3 gol yiyince; ‘enflasyon 2 gol düştü’ diye sevinmektir.
13.Peki aylık veya yıllık dönemdeki enflasyon ne demek?
İlki son 1 aydaki ikincisi ise son 12 aydaki fiyat değişimini gösteriyor. Madem öyle neden TV haberlerinde baz etkisi diye bir şey duyuyorum? Çünkü mevsimsellik ve maaş zammı hesabı nedeniyle genel adet yıllık enflasyondur.
İlki son 1 aydaki ikincisi ise son 12 aydaki fiyat değişimini gösteriyor. Madem öyle neden TV haberlerinde baz etkisi diye bir şey duyuyorum? Çünkü mevsimsellik ve maaş zammı hesabı nedeniyle genel adet yıllık enflasyondur.
14.Yıllık enflasyon her bir ay geride kaldığında doğası itibarıyla 1 ay kayar. Yeni bir aya girdiğimizde artık 13 ay geride kalmış olan ay hesabımızdan çıkar.
Hesaptan çıkan aydaki enflasyon çok yüksekse, yeni gelen aydaki enflasyon yüksek bile olsa enflasyon düşmüş olur.
Hesaptan çıkan aydaki enflasyon çok yüksekse, yeni gelen aydaki enflasyon yüksek bile olsa enflasyon düşmüş olur.
15.Futbola geri dönelim, ligdeki yalnızca son 12 maçtaki performansa bakalım. 12 maç önce 5-0 yenilmişken son oynadığımız karşılaşmada 3-0 yeniliyoruz. Hemen seviniyoruz çünkü 12 maçlık (yıllık diyelim) gol yeme enflasyonumuz 2 gol düştü; halbuki daha yeni 3 gol yemiştik!
16.Enflasyon hesabında en ideal bakış açısı bu değil; yönetimsel ve sistemik olarak bütünlük arz eden bir dönemin tamamına birden bakmak daha açıklayıcı olur.
Ne zaman mesela? 1 Ocak 2003 sanırım fazlaca anlamlı olur.
Ne zaman mesela? 1 Ocak 2003 sanırım fazlaca anlamlı olur.
17.Çünkü hem AKP iktidarının kurulduğu hem de TÜİK’in istatistiki temel yıl olarak seçtiği dönüm noktası.
1 Ocak 2003’ten 31 Aralık 2019’a kadar geçmiş olan 17 yıllık AKP iktidarında enflasyon ne kadar?
Daha da açık konuşalım tüketicinin sepeti ne kadar zamlanmış?
%377.
18.Yani 100 TL’ye aldığınız sepet olmuş 477 TL.
Başka bir şekilde ifade edeyim 1 Ocak 2003 tarihinde cebinizde 100 TL varsa onun 79 TL’si buharlaşmış, elinizde 21 TL kalmış.
19.İktidar söylemi olan, “kardeşim sen eskiden enflasyonun kaç olduğunu biliyor musun” sorusunu da cevaplayalım.
1985-2002 arasındaki bir önceki 17 yıllık süreçte enflasyon %433510.
Yani fiyatlar o dönemde sadece artmamış adeta patlamış; bu oranı okumak bile zor!
1985-2002 arasındaki bir önceki 17 yıllık süreçte enflasyon %433510.
Yani fiyatlar o dönemde sadece artmamış adeta patlamış; bu oranı okumak bile zor!
20.Peki öyleyse her şey çok güzel, şu anda yaşadığımız yüksek enflasyona şükredelim mi demeliyiz?
Geçmişte 3 haneli enflasyonlar yaşadık diye son dönemdekine benzer bir şekilde tek haneli %8-9 bandındaki süreklilik arz eden fiyat artışını küçümsemek çok tehlikeli olur.
Geçmişte 3 haneli enflasyonlar yaşadık diye son dönemdekine benzer bir şekilde tek haneli %8-9 bandındaki süreklilik arz eden fiyat artışını küçümsemek çok tehlikeli olur.
21.Mesela 1 kuruşu gören ve hatırlayan var mı? Ya da 5 kuruşun acaba kaç yıllık ömrü kaldı?
Özetle o günlerden bugünlere yalnızca Türkiye değil, Dünya çok değişti.
Bu konuya ‘dünyada enflasyon eğilimi nasıl’ kısmında birazdan ayrıntılı bir biçimde değineceğiz.
Özetle o günlerden bugünlere yalnızca Türkiye değil, Dünya çok değişti.
Bu konuya ‘dünyada enflasyon eğilimi nasıl’ kısmında birazdan ayrıntılı bir biçimde değineceğiz.
22.Enflasyon nasıl hesaplanır?
Bunu hesaplamak tüketicileri temsil eden bir sepete ihtiyacımız var.
Enflasyon hesaplamasında sıklıkla “pinpon topu var ama şu yok bu yok” deniyor ya, işte o konu tam da burada devreye giriyor.
Bunu hesaplamak tüketicileri temsil eden bir sepete ihtiyacımız var.
Enflasyon hesaplamasında sıklıkla “pinpon topu var ama şu yok bu yok” deniyor ya, işte o konu tam da burada devreye giriyor.
23.Tüketicilerin (buna Türkiye’nin her yerinde yaşayanlar ve hatta ülkemizi ziyaret eden turistler bile dahil) ortalama bir sepeti var.
Hesaplama için Türkiye’nin tüm bölgelerinde yaşayan tüm vatandaşların tüketim paketlerinin (mal ve hizmet dahil) ortalaması alınıyor
Hesaplama için Türkiye’nin tüm bölgelerinde yaşayan tüm vatandaşların tüketim paketlerinin (mal ve hizmet dahil) ortalaması alınıyor
24.Buna Türkiye’nin en zengin insanının içtiği şişesi 5 bin dolarlık şarap da dahil, çiğnediğimiz sakız da. Elbette bu yalnızca teoride, pratikte durum bu değil; bizzat TÜİK açıklamasıyla cevap verelim.
25.Yani tüketici sepetinde yer alan her bir ürünün payı anketlerle belirleniyor. Bu anketlere kimler denk geliyor, bilmiyorum ama bana hiç gelmedi. Peki bu anket kaç kişiye soruluyor? Cevabı yine TÜİK versin, ben yazım hatalarıyla birlikte aynen aktarıyorum.
26.İyi kötü elimizde tüm Türkiye’yi temsil eden bir tüketici sepeti oluştu. Ya fiyatlar nereden alınıyor?
27.Peki hangi sıklıkla bu veriler toplanıyor?
Özetle TÜİK bütün yurtta, herkese hitap eden çok sayıda mal (gıda ve akaryakıt gibi) ve hizmetin (kira ve ulaşım ücreti gibi) fiyatlarını derleyip hesaplayarak bize tüketici enflasyonunu sunuyor.
Özetle TÜİK bütün yurtta, herkese hitap eden çok sayıda mal (gıda ve akaryakıt gibi) ve hizmetin (kira ve ulaşım ücreti gibi) fiyatlarını derleyip hesaplayarak bize tüketici enflasyonunu sunuyor.
28.Enflasyon sepetinde ne var? Öncelikle ana harcama grupları halinde ifade edelim. Aşağıdaki tabloda 2010 ve 2019 yılına ilişkin harcama sepeti özet bilgisi bulunuyor. En büyük harcama bekleneceği üzere gıda kaleminde; onu sırasıyla ulaşım ve konut takip ediyor.
29.TÜİK her yıl sepeti güncelliyor; bu tabloda 2010 ve 2019 yılları arasındaki değişimi görebilirsiniz. Gıda ve alkolsüz içeceklerin payı azalırken; lokanta-otel harcamaları artmış. Alkollü içecekler ve tütünde ise azalış dikkat çekiyor; kaçak içki üretimi bunun nedeni olabilir.
30.Haberleşmedeki düşüş dikkat çekici, teknoloji kaynaklı olmalı, satın alınan telefon ücretlerini buraya dahil.
Eğlence ve kültür ise oldukça küçük bir orana sahip ve bu gruptaki en büyük ağırlık televizyon satın almak; tiyatro veya bale gösterisi elbette ki değil.
Eğlence ve kültür ise oldukça küçük bir orana sahip ve bu gruptaki en büyük ağırlık televizyon satın almak; tiyatro veya bale gösterisi elbette ki değil.
31.Bir de detaylı olarak ürünlere bakalım.
Aşağıdaki tabloda en az %1 payı olan 17 ürünü bulabilirsiniz. Ürünlerin yaygınlığı (ekmek gibi), sık kullanılması (örneğin beyaz eşya sık alınmıyor) ve elbette ki fiyat düzeyi (sigara) bu ağırlıklardaki ana etkenler.
Aşağıdaki tabloda en az %1 payı olan 17 ürünü bulabilirsiniz. Ürünlerin yaygınlığı (ekmek gibi), sık kullanılması (örneğin beyaz eşya sık alınmıyor) ve elbette ki fiyat düzeyi (sigara) bu ağırlıklardaki ana etkenler.
32.Alkollü içeceklerin toplam payı %0,35. Hac ve umreye ödenen ücretler de aynı oranda %0,35.
Ya pinpon topu? Listede pinpon topu özel olarak yok ama başta futbol topu olmak üzere spor aletlerinin toplam payı %0,08.
Ya pinpon topu? Listede pinpon topu özel olarak yok ama başta futbol topu olmak üzere spor aletlerinin toplam payı %0,08.
33.TÜİK’in enflasyon verileri gerçeği yansıtıyor mu? ‘Kesin yanlış’ iddiasında bulunmak için binlerce yeri gezip fiyatları derlemek; anket yapıp zengin-fakir, genç-yaşlı, kadın-erkek, evli-bekar ve köylü-kentli herkesi temsil eden ortalama bir tüketim sepeti yaratmak gerek.
34.İlk olarak TÜİK’in gözünden olaya bakalım.
Türkiye’de okuma alışkanlığı ve alternatif medyaya erişim sıklığı oldukça düşük; haliyle şu anda okuduğunuz bu yazıya muhtemelen orta-üst ve üst kültür-gelir düzeyindeyseniz erişeceksiniz.
Türkiye’de okuma alışkanlığı ve alternatif medyaya erişim sıklığı oldukça düşük; haliyle şu anda okuduğunuz bu yazıya muhtemelen orta-üst ve üst kültür-gelir düzeyindeyseniz erişeceksiniz.
35.Yani yurt dışı tatiller, alkollü içecekler, spor müsabakaları, kültürel etkinlikler gibi esasında temel insan hakkı olan ama ülkemizde yarı lüks hale dönüşmüş tüketim harcamalarınız ortalamadan fazla. Bunları tüketmeyen milyonlarca kişinin Türkiye’de olduğunu unutmayalım.
36.Bu grubun, ülke ortalamasından epey ayrıştığını; onların satın aldığı ürünlerde hem hükumetin vergi politikası hem de ithal tüketimde kur artışının etkisinin daha yüksek olduğu; bu nedenle hissettikleri enflasyonun daha fazla olduğunu söylemeliyim ki ben de o gruptanım!
37.Peki acaba tüm hikâye bu mudur? Türkiye’de kurumsallaşmada çok büyük gerileme olduğunu artık herkes biliyor ve kabul ediyor. Bununla birlikte Türkiye bir Norveç veya Yeni Zelanda olmasa da hala Uganda veya Guatemala durumunda da olmadığı varsayımı altında şu sonuca varıyorum.
38.Toplanan veriler bilinçli bir şekilde tahrip edilemez; fakat verilerin toplanma esnasında veya işlenme sürecinde belirli ayarlamalar yapılabilir.
Yani fiyatların toplandığı işyerleri ve tarihlerle bir manipülasyon denenebilir; anketlerdeki varsayımlar değiştirilebilir.
Yani fiyatların toplandığı işyerleri ve tarihlerle bir manipülasyon denenebilir; anketlerdeki varsayımlar değiştirilebilir.
39.Bunlar yapılıyor mudur? Cevabı size bırakıyorum.
Son olarak konuya isim vermeden uzman görüşüyle cevap vereyim. Finans sektöründeki ekonomist/ araştırmacı arkadaşlarım, enflasyonu ayda 1 kere çok bilinen marketleri ve benzinlikleri gezerek öngörmeye çalıştıklarını söylediler.
Son olarak konuya isim vermeden uzman görüşüyle cevap vereyim. Finans sektöründeki ekonomist/ araştırmacı arkadaşlarım, enflasyonu ayda 1 kere çok bilinen marketleri ve benzinlikleri gezerek öngörmeye çalıştıklarını söylediler.
40.Bu yöntemle yakaladıkları isabet oranları, kullandıkları ekonometrik yöntemlere kıyasla daha yüksekmiş. Son dönemdeyse hata payı gözle görülür bir şekilde artmış. Bunun nedeni seçilen örneklem midir yoksa bir veri tahribatı mıdır; işte o kısmı sizin takdiriniz.
41.Peki enflasyon yanlış hesaplanırsa sonuçları neler olur? Devlete olan güven azalır, maliyetlerinin daha fazla arttığına inanan şirketler ürünlerine daha yüksek zam yapmaya çalışır. Geleceğe dönük yatırım kararları alınırken yatırım projeksiyonları bir hayli şaşabilir.
42.Peki en yüksek fiyat artışı hangi grupta? Çünkü her ürüne zam aynı oranda gelmiyor. Dolayısıyla enflasyondan toplumun tüm kesimleri aynı ölçüde zarar görmüyor. Aşağıdaki tabloda geride kalan 17 yılda fiyatı en çok artan 18 ürün grubu var; yani Zam Süper Ligi ekipleri.
43. Ne olduğu çok net anlaşılmayan ‘diğer bazı ürünler’ şeklinde tanımlananları listeden çıkardım. Mücevherlerdeki fiyat artışı hem döviz kuru hem de altın fiyatları kaynaklı ve toplumun çok küçük bir kesimi bu ürünlere erişebiliyor.
44.İkinci sırada ise yüksek alkollü içecekler, adını açık açık yazalım, rakı var. Milli içkimiz üzerine düşeni yaparak zirveye oynamış ve %1120’lik fiyat artış oranıyla (viski de aynı grupta) neredeyse şampiyon bile olacakmış (eğer küresel altın fiyatlarında artış olmasaydı).
45. 4 ve 14. sırada da bira ve şarap; yani 2 kardeş takım yer almış. 5. sırada tütün olduğunu göz ardı etmeyelim. Dışarıda yemek, otellerde konaklama ve paket turlarla gezi diyorsanız ligde 7, 8 ve 10. sıradasınız.
46.Kişisel bakım ürünlerinin de 3. sırada olduğunu; her mahallede bu alanda açılan zincir mağazalardan anlamış olmamız gerekirdi. Son olarak kitap ile gazete ve dergilerin 13 ve 17. sıradan Zam Süper Ligi’ne girdiğini ekleyelim.
47.Temel bir besin ürünü olan sebzeler de 12. sırada yer almış. Sosyal bir devletin sunması gereken temel insan hakkı okul öncesi eğitim, son sıradan da olsa toplamda 100’den fazla ürünün yer aldığı bu listeye girmeyi maalesef başarmış.
48.Tek cümlede özetlersek; enflasyon en çok orta ve orta-üst gelir ve kültür grubunu vurmuş; tabi ki bu bir tesadüf değil, siyasi iradenin tercihi. Sıra geldi son 1 yılın şampiyonlarına, aşağıdaki listede ürün grubu yok bizzat ürünlerin kendisi var.
49.Sarımsak çıldırmış olmalı! Yalnızca son 1 yılda %149 zam! Limonu da gözlerden kaçırmamak gerek. Biraya artık daha fazla zam yapılamayınca muhtemelen sıra onun yanındaki yer fıstığına gelmiş.
50.Dolar kuruna endeksli köprü ve otoyollar son 1 yılın da zirvesinde ne de olsa dolar bizim paramız değil!. Bozuk eğitim sistemi sonrası yeni alışkanlığımız özel okulları, tiryakisi olduğumuz sigarayı ve her şeyin başı sağlığın olmazsa olmaz ilaçları da yılın ilk 10 listesinde!
51.Fiyatlar en çok hangi bölgede artmış?
TÜİK Türkiye’yi 81 il olarak değil, 26 istatistiksel bölge olarak inceliyor ve bu verileri 2003 değil, 2005 başından itibaren sunuyor. Sonuç sürpriz çünkü 2005-2019 arasındaki 15 yılda birçok bölgedeki fiyat artışı birbirine oldukça yakın
TÜİK Türkiye’yi 81 il olarak değil, 26 istatistiksel bölge olarak inceliyor ve bu verileri 2003 değil, 2005 başından itibaren sunuyor. Sonuç sürpriz çünkü 2005-2019 arasındaki 15 yılda birçok bölgedeki fiyat artışı birbirine oldukça yakın
52.En düşük birikimli enflasyon %280; en yüksekse %310. Aradaki fark çok küçük olmasa da 15 yıl için ihmal edilebilir düzeyde; bu nedenle bu konuya ilişkin tabloyu eklemiyorum. Bu noktada konuştuğumuz verilerin o bölgenin demografisinin de bir sonucu olduğunu unutmamak gerek.
53.Yani İstanbul’da Nişantaşı, Bağcılar’a göre çok küçük kalıyor; her ne kadar Bağcılar’da da az da olsa mutlaka varlıklı kesim olsa da. Bir noktanın altını çizelim; bu veri fiyat değişimini veriyor, fiyat seviyesini değil; yani en nihayetinde İstanbul muhtemelen en pahalı yer.
54.Enflasyonun etkisi nedir? Enflasyonun en temel olumsuz etkisi yarattığı satın alma gücü kaybıdır. Bu noktada kazancınızın ne ölçüde zamlandığını da eklemelisiniz. Mesela asgari ücret. 2002 sonunda aylık brüt asgari ücret 251 TL iken 2019 sonunda bu ücret 2.558 TL’ye ulaştı.
55.Artış oranı %919. Aynı dönemdeki enflasyon %377. Asgari ücretle çalışanlar 17 yılda reel düzeyde yüksek artış sağlamışlar. Tabi asgari ücretin altında çalıştırılan, sigortasız güvencesiz çalıştırılan ya da işsizleri unutmamak gerek. ailevecalisma.gov.tr/media/1237/gun…
56.Yükseköğretim mezunu olanların maaş artışlarının asgari ücretlilerin altında. Aynı grubun tüketim alışkanlıkları ve yaşam tarzlarından ötürü enflasyondan en çok etkilenenler olduğunu biraz önce gördük. Bu başlı başına ayrı bir yazı konusu; haliyle detaya fazla girmeyeceğim.
57. Son 17 yılda enflasyon ve ücret zamları düşük gelir grubunu orta gelir grubuna yaklaştırdı. Nasıl? Herkesi zenginleştirmek yerine, fakirlikte birleştirerek. Üstelik bu hesaplara zayıflayan sosyal devlet; yani cebimizden daha fazla eğitim-sağlık harcaması yapmamız dahil değil.
58.Bu yapılanlar gelir adaleti sağlamak değil; çünkü gelir adaleti dar ve orta gelirli arasında değil; zenginle fakir arasında sağlanmalıdır.
Enflasyonun başka zararları var mı? Öngörülebilir olmadığı müddetçe belirsizlik artar, planlama zorlaşır, yatırımlar riskli hale gelir.
Enflasyonun başka zararları var mı? Öngörülebilir olmadığı müddetçe belirsizlik artar, planlama zorlaşır, yatırımlar riskli hale gelir.
59.Hiç mi faydası yok? Daha önce kredi almış olanlara var, borçlarını daha kolay ödeyecekler; borç verenlerse zarar etmiş olacak. Fakat sürekli yukarı yönlü enflasyon şoklarında kreditörler ek risk primi talep edip ve bu şekilde oluşan kayıplarını telafi etmeye çalışacaklardır.
60.Türkiye’de enflasyondan kim sorumludur? Cevap, Merkez Bankası kanununda yazılı. Türk lirasının iç değerini yani enflasyona karşı koruma ve dış değerini yani döviz ataklarına karşı koruma görevi hükumete ve para politikasındaki tek yetkili kuruluş Merkez Bankası’na verilmiş.
61.Ülkemizde enflasyon hedeflemesi uygulanmakta. Hedef, 2012’den beri hedef %5 ve hatta önümüzdeki 3 yıl için de aynı.
Peki bu hedef başarıldı mı? Son 8 yılın tamamında enflasyon hedefi tutturulamadı; hatta 2018 yılında hedefin 4 kat üstüne çıkıldı. tcmb.gov.tr/wps/wcm/connec…
Peki bu hedef başarıldı mı? Son 8 yılın tamamında enflasyon hedefi tutturulamadı; hatta 2018 yılında hedefin 4 kat üstüne çıkıldı. tcmb.gov.tr/wps/wcm/connec…
62.Enflasyon hedefinin yasal bir bağlayıcılığı yok mu? Olmaz olur mu, elbette var ve hedef %2’den fazla saptığında (son 8 yılın 7’sinde) Merkez Bankası başarısızlığı konusunda hükumete açık mektup yazarak izahatta bulunur. tcmb.gov.tr/wps/wcm/connec…
63.Peki hükumetin rolü ne? Para politikası enflasyonla mücadelede tek etkili yöntem değildir; bizzat hükumetin kontrolündeki maliye politikası da çok etkilidir. Devlet tarafından belirlenen fiyatlar (tren bileti gibi) ve vergi oranları (alkollü içecek zamları) belirleyicidir.
64.Ötesi iç ve dış politik gelişmelerde hükumetin yüksek etkisi vardır ve erken seçim kararları ya da sınır ötesi operasyon gibi kararlarda döviz kurunda artış ve neticesinde enflasyon oranında sıçrama gerçekleşebilmektedir. Bu nedenle her iki kurum bu hedefte ortaktır.
65.Özellikle son dönemde Albayrak ve Erdoğan’ın doğrudan/ dolaylı Merkez Bankası kararlarına müdahil olması; hükumetin sorumluluğunu daha da artırmaktadır. Özetle Türkiye’de düzenli olarak enflasyon hedeflemesi başarısızlığa uğramıştır; hükumet ve TCMB sorumludur.
66.Dünyada enflasyon ne düzeyde? Bu bağlantıda 186 ülkeye ait güncel enflasyon oranlarını bulabilirsiniz. Türkiye bu listede 15. sırada yani en yüksek enflasyona sahip ülkeler grubunda. Venezuela %39 bin gibi ultra hiper enflasyonu ile açık ara ilk sırada. tradingeconomics.com/country-list/i…
67.Daha önce tüm zamanların enflasyon rekorunu kırmış (2008 Kasım ayı %79.600.000.000) Afrika ülkesi Zimbabwe ise %481 oranıyla hala hiper enflasyona sahip. Bizden yüksek enflasyon oranı olan tek geri kalmamış ülke %51 ile Arjantin.
68.En düşük enflasyona sahip 22 ülkede ise enflasyon 0’ın altında yani fiyatlar düşmüş. Gelişmiş Batı ülkelerinde ise ortalama enflasyon %1-3 arasında. Komşumuz Suriye’de ise enflasyon %3,8. Özetle Türkiye’de enflasyon hala çok yüksek.
69.Üstelik Dünya son 40 yılda bu konuda çok mesafe kat etmiş. Aşağıdaki görselde ABD tüketici enflasyonu bulunuyor. Bir zamanlar %14’e kadar çıkmış olan ABD TÜFE’si; yaklaşık 30 yıldır %1-3 bandında.
70.Tabi sadece ABD değil, Türkiye gibi yüksek enflasyon yaşayan ülkelerin çok ötesinde ‘çılgınca enflasyon yaşayan’ ülkelerin de dönemi birkaç istisna hariç artık geride kaldı. Bolivya 1985’te %20000, Arjantin 1990’da %20000 ve Peru 1991’de %12000 düzeyinde enflasyon yaşamıştı.
71.Daha önce belirttiğimiz üzere benzer bir durum bugün sadece Venezuela’da var. İsrail’in de 1986’da %500’ü gördüğünü ekleyelim. Gelişmiş Avrupa ülkelerinde de kısa dönemlerde hiper enflasyon yaşanmış; fakat bu dönemler hep savaş veya iç savaşların doğal sonucuydu.
72.Kısacası Türkiye’de 1970 sonrasında azgınlaşan enflasyon canavarının daha kontrol edilebilir hale gelmesi Türkiye’ye özel bir durum değil; yine de varılan noktayı göz ardı etmemek gerek. Tabi canavarın özellikle 2018’de nasıl hortladığını unutmamak şartıyla.
73.Neden enflasyon canavarını öldüremedik? En basit anlatım diliyle enflasyonun oluşma nedeni mal ve hizmetlere olan talebin, bu mal ve hizmetlerin arzını aşması; satın alabilmek için daha yüksek ücret ödenmesi. Peki neden böyle bir durum olur?
74.Tüketimi kredilerle teşvik eden, buna karşılık üretim yapmayan bir ülkeyseniz; enflasyonu bir türlü yenemezsiniz. Başka bir ifadeyle tüketim kültürü kazanmış bir nesil yaratıp; ancak aynı nesli kaliteli eğitim ile üretken hale getiremiyorsanız varacağınız yer enflasyon oluyor.
75.Üstelik böyle bir ortamda ekonomiyi yönetenler kendi bekalarının peşine düşmüşlerse; ülkedeki toplam arz artırılamasa bile mega projeler ve banka kredileri yoluyla toplam talep iyice tutuşturulur; bu durumun tek sonucuysa süreklilik arz eden enflasyon olmaz.
76.Enflasyon bir kalp krizi veya kanserden çok, yüksek tansiyonu anımsatır; uzunca süre onunla yaşayabilirsiniz ama en nihayetinde yaşam kaliteniz düşer ve ömrünüz kısalır.
77.Çünkü içeride yeterli arz olmayınca talep dışarıya yönelir, önce cari açık verilir ardından onun finansmanı için de dış borçlanmaya girişilir; o da yetmediğinde elde avuçta ne varsa yabancı yatırımcılara satılır. İşte Türkiye’nin son 17 yıldaki hikayesi budur.
78.Peki enflasyon canavarı ile nasıl mücadele edilir? Az tüketip çok üreterek diyeceğim ama 2020’ye girerken satın alma gücü iyice düşmüş rekor düzeyde işsizlik içinde kıvranan vatandaş çoktan tüketimini kıstı ve gün geçtikçe biraz daha kısıyor.
79.Geriye üretimi artırabilmek kalıyor; bunun için de yeni bir sanayi planlaması, eğitimde aklın esas alınması ve ekonomi yönetiminin öngörülebilir olması şart. Bunları mevcut hükumetten bekliyor musunuz? Bu soruyu vicdanınızla lütfen yanıtlayın.
80.Tabi sadece yeni bir anlayış ve iç koşullardaki iyileşme yeterli değil. Ülkemizde faiz oranlarının tarihi düşük, döviz kurunun istikrarlı, yurt dışından finansmanın kolay bulunduğu günler böyle bir atılım için ideal önkoşulları yaratmaktaydı; fakat bu ortam artık geride kaldı.
81.Bir de üzerimize 434 milyar dolar döviz cinsi borcumuz var, özelleştirilebileceğimiz çok fazla bir şey kalmadı ve ötesi Hazine garantili köprü, otoyol havalimanı ve hastanelere tam miktarını bilemediğimiz milyarlarca dolar borçluyuz.
82.Bunları da hesaba dahil edersek yeniden üretim ekonomisi kurmak ve enflasyon canavarına geçici çözüm olan ithalatla değil, kalıcı üretim artışı ile karşı koymak hiç kolay olmayacak.
Bu zor ama güzel hikâyenin yazılabilmesi için Şu Çılgın Türkler’e çok ihtiyaç olacak!
Bu zor ama güzel hikâyenin yazılabilmesi için Şu Çılgın Türkler’e çok ihtiyaç olacak!
